Για να λαμβάνετε στο εμέηλ σας το newsletter με τις σημαντικότερες ειδήσεις κάθε ημέρας εγγράφεστε, δωρεάν, εδώ.
Ο μέχρι πρόσφατα ηγέτης των Φιλελευθέρων στη Μεγάλη Βρετανία, Tim Farron έχει προκαλέσει πολλάκις συζητήσεις για τον τρόπο με τον οποίο προβάλλει τη θρησκευτική του πίστη ενώ ανήκει σ’ενα πολιτικό χώρο που ενώ δεν ταυτίζεται με την αθεία, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της υπεράσπισης του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Σε πρόσφατο άρθρο του στο iNews ο Φάρον υποστηρίζει ότι αρκετοί Χριστιανοί στη χώρα του αισθάνονται περιθωριοποιημένοι: “Κανείς δεν ενοχλείται με τη χριστιανική σου πίστη μέχρι να δείξεις έμπρακτα ότι την ασπάζεσαι στ’αλήθεια”.
Ζητήσαμε από τον Επίκουρο Καθηγητή της Φιλοσοφίας της Θρησκείας στη Θεολογική Σχολή της Αθήνας, Χαράλαμπο Βέντη να σχολιάσει αυτές τις αποψεις.
Φιλελεύθερος και Χριστιανός σε κρίση συνείδησης.
Του Χαράλαμπου Βέντη*
Στο κείμενό του, ο Tim Farron καταθέτει ένα παράπονο, που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα απλοϊκό έως κουτοπόνηρο τέχνασμα (πιθανόν ανεπίγνωστο στον ίδιο): διαμαρτύρεται ότι ο «κόσμος» θέλει ή μάλλον ανέχεται έναν ακίνδυνο, εξουδετερωμένο χριστιανισμό, που θα προσφέρεται αποκλειστικά και μόνο για φολκλορική ψυχαγωγία και εμπορική φιέστα, αλλά σε καμία περίπτωση ως μέτρο κριτικής αποτίμησης του κόσμου, με δικαίωμα άσκησης δημόσιας κριτικής των σημερινών ηθών και πολιτικών αποφάσεων. O ίδιος όμως, έχοντας πάρει στα σοβαρά την πίστη του, δηλώνει πλέον αποφασισμένος να σπάσει ως χριστιανός τον κλοιό της περιθωριοποίησης των ομοπίστων του στις δυτικές κοινωνίες και να πει επιτέλους τα πράγματα με τ’ όνομά τους – κοντολογίς, ότι οι φιλελεύθερες δυτικές κοινωνίες «έχουν ξεφύγει» από τον ενάρετο δρόμο και νομοθετούν ή νομιμοποιούν ό,τι ακριβώς ο χριστιανισμός απαγορεύει. Γι’ αυτό και πλέον ομολογεί ότι δεν μπορεί να συντάσσεται με τους φιλελεύθερους, αφού αυτοί ακριβώς είναι εκείνοι που προωθούν την αντιχριστιανική στοχοθεσία του ηδονοθηρικού, εγωλάγνου πεπτωκότος κόσμου και μάλιστα επαίρονται γι’ αυτό.
Συνοπτικά, ο Tim Farron μας λέει ότι οι χριστιανοί πληρώνουν με την περιθωριοποίηση και τη λοιδορία το τίμημα της Αλήθειας που κομίζουν. Ο ισχυρισμός αυτός φυσικά ελέγχεται. Του διαφεύγει (;) ότι δεν είναι απαραίτητα σωστό, αληθές ή βαθυστόχαστο οτιδήποτε έχει εκπέσει στο περιθώριο, την αφάνεια και τη χλεύη, καθώς ενδέχεται κάλλιστα (όπως και συμβαίνει συνήθως) να αξίζει την καυστική περιφρόνηση.
Στο βιβλίο του Broca’s Brain, ο αστροφυσικός και εκλαϊκευτής της επιστήμης Carl Sagan ξετινάζει τη διάτρητη λογική των ψευδοεπιστημόνων και λοιπών τσαρλατάνων που επιδιώκουν να θέτουν εαυτούς στο απυρόβλητο της κριτικής, επικαλούμενοι τους διωγμούς που αρχικά υπέστησαν ιστορικές μεγαλοφυΐες μέχρι να έρθει ο καιρός της δικαίωσής τους. Δεν είναι απαραίτητα μεγαλοφυής και αγνών προθέσεων ο κάθε επίδοξος πωλητής της Αλήθειας που καυτηριάζεται από το επιστημονικό κατεστημένο, υπενθυμίζει στους αναγνώστες του ο Sagan.
Πράγματι, πολλοί γέλασαν σε βάρος παραγνωρισμένων ιδιοφυών. Εξίσου όμως γέλασαν αρκετοί (και δικαίως) με τον Μπόζο τον κλόουν. Στην περίπτωση της θρησκείας, η περιθωριοποίησή της μπορεί ευλογότατα να οφείλεται στην ιδρυματική πώρωση, την αναισθησία και τον ανεξέταστο συντηρητισμό των διαχειριστών μιας πίστης, οι οποίοι είναι απρόθυμοι ή και ανίκανοι να συμφιλιωθούν με την επίπονη ανάδυση και τα κεκτημένα της ανοικτής κοινωνίας, όπως την προσδιόρισαν οι Isaiah Berlin και Karl Popper: μιας δυναμικής «πόλης» που αναστοχάζεται, εξελίσσεται και σχεδιάζει βήμα προς βήμα το μέλλον της με βάση τη νέα γνώση και τις καινοφανείς ανάγκες των ανθρώπων, χωρίς τα αναχρονιστικά βαρίδια μιας εμμονικά στατικής και αδιαπραγμάτευτης θρησκευτικής μεταφυσικής, που εγκλωβίζει τον πολίτη στην ασφυκτική μικρόνοια ενός κλειστού κοσμοειδώλου και τα στενά όρια του «μικρού, κακού χωριού».
Η περιθωριοποίηση για την οποία βγάζει μαράζι ο κ. Farron ενδέχεται να οφείλεται στη διαπίστωση του δυτικού ανθρώπου ότι οι μονοθεϊστικές πίστεις αποτελούν κατεξοχήν προ-νεωτερικά μορφώματα με παγιωμένες και αδιαπραγμάτευτες αντιλήψεις, που απλώς αναπαράγουν και συντηρούν ένα μονοδιάστατο και ξεπερασμένο από τη ζωή πρότυπο βίου. Δεδομένου λοιπόν του στατικού και μη αναστοχαστικού χαρακτήρα τους, οι θρησκείες αυτές αντιμάχονται τη νεωτερική κατάκτηση των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων, ως υπονομευτικών της «μίας και μοναδικής Αλήθειας» στην οποία στηρίζονται η μονοτροπία και η συνοχή των παραδοσιακών μονοθεϊστικών κοινωνιών. Εν προκειμένω, φως στην πορεία αποδρομής του χριστιανισμού στη Δύση ρίχνει η έντιμη παραδοχή του θεολόγου Ιωάννη Πέτρου, ότι “οι θρησκείες, όταν είναι πλειοψηφία σε μια τοπική κοινωνία, συνήθως αδιαφορούν για τις μειοψηφίες και θέλουν να επιβάλουν τη θέλησή τους σε όλους, υποστηρίζοντας ότι αυτό είναι για το καλό τους.
Αντιθέτως, όταν είναι μειοψηφίες, διεκδικούν την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της θρησκευτικής ελευθερίας», προκειμένου να επιβιώσουν, ενώ στη φονταμενταλιστική τους έξαρση, «θέλουν … την επιστήμη και την τεχνολογία αποψιλωμένες από το πολιτιστικό πλαίσιο του μοντέρνου, που είναι οι αντιλήψεις περί ελευθερίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αρχής του υποκειμένου, εκκοσμικευμένης πολιτικής». Αυτό, εξ αιτίας του φόβου τους απέναντι στον σύγχρονο κόσμο της αβεβαιότητας και της πολυπλοκότητας και του γεγονότος ότι επιζητούν να επιστρέψουν στον κόσμο του παρελθόντος που στηριζόταν στη βεβαιότητα των απλοϊκών πολλές φορές θρησκευτικών αφηγήσεων.
Ο Tim Farron αποδίδει τη «χριστιανοφοβία» που διαβλέπει γύρω του σε μια νοοτροπία μίσους κατά του προσώπου του Χριστού, θεωρώντας ότι με τη σειρά της η εχθρική αυτή στάση διαχέεται και στους μαθητές Του, κατά το «εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν». Ακόμη κι αν όντως ισχύει αυτό, εν προκειμένω, δεν είναι παρά η μισή αλήθεια και οι μισές αλήθειες είναι τα χειρότερα ψέματα. Η άλλη μισή, που δεν φαίνεται να περνάει καν ως υποψία απ’ το μυαλό του, είναι η διαχρονική προειδοποίηση του ίδιου του Χριστού, ότι «εάν δε το άλας μωρανθή … Εις ουδέν ισχύει έτι ει μη βληθήναι έξω και καταπατείσθαι υπό των ανθρώπων».
Οι δηλώσεις του Tim Farron δείχνουν κραυγαλέα άγνοια και του Χριστιανισμού και του Φιλελευθερισμού και αδικούν αμφοτέρους. Ο Φιλελευθερισμός ομνύει στον πλουραλισμό, συχνά και τον σκεπτικισμό, δεν είναι όμως εγγενώς σχετικιστικός ούτε και αθεϊστικός, το δε πολιτικό ιδεώδες του δεν είναι το αθεϊστικό αλλά το ουδετερόθρησκο κράτος δικαίου, όπως γνωρίζουμε από τον John Rawls κι έπειτα. Ο φιλελεύθερος πολίτης ενδέχεται να είναι πιστός, αγνωστικιστής ή άθεος και μπορεί ωραιότατα να είναι ασκητικός στον προσωπικό του βίο, όπως του υπαγορεύει η θρησκευτική του συνείδηση. Διαμαρτύρεται και αγανακτεί, όμως, με την ποινικοποίηση των θρησκευτικών λεγόμενων αμαρτημάτων και επιθυμεί τη διαμόρφωση ενός μέγιστου πολιτικού και κοινωνικού πλαισίου ελευθερίας, εντός του οποίου η δημόσια παιδεία, η σκέψη, η εμφάνιση και η εν γένει συμπεριφορά των πολιτών δεν θα περνούν από την έγκριση κανενός ιερατείου.
Ο Χριστιανισμός, πάλι, όπως προβάλλεται στα Ευαγγέλια, δεν ανέχεται την εκβιασμένη αρετή (η οποία απορρίπτεται ακριβώς ως δαιμονική), ούτε και την συνακόλουθη κρατική ποινικοποίηση της προσωπικής μας ζωής, χωρίς να είναι σχετικιστική και άμοιρη κανονιστικών αρχών η χριστιανική πίστη (πολλά ενδιαφέροντα επ’ αυτού έχει γράψει ο φωτισμένος Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας).
* Ο Χαράλαμπος Βέντης είναι Επίκουρος Καθηγητής της Φιλοσοφίας της Θρησκείας, Θεολογική σχολή του ΕΚΠΑ.
